تاوانی پەیوەست بە شەڕەف چییە؟

چەمکی شەڕەف

لە زۆرێک لە زەمینەکاندا، شەڕەف وەک شتێکی ئەرێنی سەیر دەکرێت. کۆمەڵگا تاکخوازییەکان شەڕەف بە تایبەتمەدیی وەک ڕاستگۆیی، دەستپاکی، و دادپەروەری دەبەسترێتەوە. ئەمانە ئەو تایبەتمەندییانەن کە ھەموو ئەندامانی کۆمەڵگا دەکرێ ھەیانبێت. لە کۆمەڵگایەک کە لەسەر بنەمای تاکی سەربەخۆ بنیات نراوە، ھەمووان دەکرێ شەڕەفیان ھەبێت. لە کۆمەڵگا کۆمەڵگەرەکاندا، ھەرچۆنێک بێت، تەنھا پیاوان شەڕەفیان پێدەبەخشرێت. بەگوێرەی ئەم کۆمەڵگایانە، ئافرەتان دەبێ زۆر پاکیزە بن و جەستەی خۆیان دەرنەخەن بۆ ئەوەی پیاوانی ژیانی ئەوان شەڕەفیان ھەبێت. بە واتای تر، ئابڕوو لەناوی کەلتوری شەڕەفدا زاڵە.

پێوەرەکانی کەلتوری شەڕەف

پێوەرەکانی شەڕەف ھەروەھا ئەو بیروباوەڕە لەخۆ دەگرن کە سومعە و سومعەی خانەوادە بەندە بە ڕەفتاری واقعی یان بانگەشەکراوی ئەندامانی ئافرەتی ماڵەوە، بە واتایەکی تر، ئەوان چەندە بەباشی پابەندن بەوەی کە بەپێی نمونە زاڵەکانی کەلتوری شەڕەف بۆ کچێنی و پاکیزەیی پەسندکراوە. ئەو کچ و ئافرەتانەی شوویان نەکردووە پێشبینی ئەوەیان لێدەکرێت کە تاکو ھاوسەرگیری چاوەڕێ بکەن بەر لە ئەنجامدانی چالاکیی سێکسی، لەکاتێکدا کچ و ئافرەتانی شووکردوو پێشبینی ئەوەیان لێ دەکرێت کە پەیوەندی سێکسیان لە دەرەوەی ھاوسەرگیری نەبێت.

زاڵبوون و دەسەڵات

دەسەڵات و زاڵبوون پێکھاتە سەرەکییەکانی چەوساندنەوەن لەسەر بنەمای شەڕەف. کۆت و بەندەکان، ھەڕەشەی نایاسایی، ھەڕەشەی ناوزڕاندنی سۆزداری، زەبوونکردن، و شێوە ھەمەجۆرەکانی بەدڕەفتاری چەوساندنەوە پێک دەھێنن. بەشێوەیەکی بەردەوام ھێڵێکی بەرز لەنێوان چەوساندنەوە و توندوتیژیی دەروونی ھەیە، بۆ نمونە.

مەبەست لە چەوساندنەوەی پەیوەست بە شەڕەف بریتییە لە ھەوڵدان بۆ زاڵبوون بەسەر خزمە مێینەکان بە مەبەستی ڕێگریکردن لەوان لە ڕەفتارکردن بە شێوەیەک کە مەترسی شکاندنی شەڕەفی پیاو یان خانەوادە، خزم، یان کۆمەڵی ھەبێت. بۆیەش، چەوساندنەوەی پەیوەست بە شەڕەف ئامرازێکی پەیڕەوکردنی دەسەڵاتە.

لە زەمینەی چەوساندنەوەی لەسەر بنەمای شەڕەف، شتێکی بڵاوە کە باوک و دایکان بڕیار لەسەر تاڕادەیەک ھەموو شتێک دەدەن لەبارەی منداڵەکانیانەوە. ئەمە دەکرێ ئەوە لەخۆ بگرێت کە منداڵەکەت ڕێیان پێ دەدرێت کە چۆن جل بپۆشن، ڕێیان پێ دەدرێت کە کات لەگەڵ کێ بەسەر ببەن، ئەو جۆرە پەروەردەی کە وەری دەگرن، و جۆرەکانی چالاکیی سەرگەرمی کە ڕێیان پێدەدرێت بەشدار بن تێیدا. ھەروەھا دەکرێ جیاکاری بەرجەستە و کۆمەڵایەتی کچان و کوڕان بێت، ھەروەھا ژنان و پیاوان، لە ماڵەوە، باخچەی منداڵان، قوتابخانە، چالاکییەکانی سەرگەرمی، بۆ نمونە.

لە زەمینەی شەڕەفدا، وەلانان و فەرامۆشکردنی ئەندامی کۆمەڵەیەکیش دەکرێت ببێتە ھۆی چەوساندنەوە. ئەو لەوانەیە بە زاراوەی سووک ئاماژەی پێ بکرێت وەک گەمژە، سۆزانی، یان نەویستراو. ھەرچۆنێک بێت، دەشکرێ ھەڕەشەی ھەمەجۆر لەخۆ بگرێت، وەک ئەگەری ئەوەی ئەندامانی تری کۆمەڵەکە وا لە کەسە شکستبارەکە بکە کە بەرگەی ژیانی نەگرێت.

زۆر جار، ھەلومەرجەکە بەپێی ڕەگەز دەگۆڕێت. لە زەمینەی شەڕەفدا، کچان و ئافرەتان بەگشتی بەتوندتری لەچاو کوڕان و پیاوان کۆنتڕۆڵ و سنوردار دەکرێن.

بۆ نمونە، چەوساندنەوە لەوانەیە ھاوسەرگیری بەزۆر یان بەناچاری منداڵێک یان گەورەیەک بەبێ ویستی خۆی لەخۆ بگرێت. ئەمە دەکرێ ئەوەشی لێوەربگیرێت کە کچان و ئافرەتان ڕێیان پێ نادرێت تێکەڵی کوڕان و پیاوان بن یان ئەوەی کە ئەوان پێویستە ھەمیشە پیاوێک ھاوەڵییان بکات کاتێک کە ماڵ جێدەھێڵن.

وەک دەرەنجامی ڕەفتاری نەخوازراو، کەسەکە لەوانەیە ڕووبەڕووی چەوساندنەوەی پەیوەست بە شەڕەف ببێتەوە. ئەوە لەوانەیە ئەوکاتە ڕوو بدات کە ئەندامانی تری کۆمەڵەکە، بۆ نمونە، وای دابنێن کە ئەو کچە ھەر بوونیشی نییە. کەسی شکستبار لەوانەشە پشتگوێ بخرێت یان بەناوی نەشیاو بانگ بکرێت.

چەوساندنەوەی پەیوەست بە شەڕەف دەشکرێ لە ڕێگای زۆرکردن لە ئەندامێکی خێزان یان خزمێک ئەنجام بدرێت بۆ چەوساندنەوەی یەکێکی تر، بۆ نمونە زۆرکردن لە کوڕ بۆ زاڵبوون و سنووردارکردنی خوشکەکانی. لەم نمونانەدا، ھەردوو کوڕان و کچان ژێربارن بۆ چەندین شێوە چەوساندنەوەی پەیوەست بە شەڕەف.

سنووردارکردنەکان

منداڵان و ھەرزەکاران زۆرجار لەناو شێوەی ھەمەجۆری کۆت و بەنددا دەژین. جیھانی گەورەکان سنوورەکان دادەنێن، و منداڵان و ھەرزەکاران چاوەڕوانی ئەوەیان لێ دەکرێت کە شوێن بەم ڕێسایانە بکەون. بەخێوکەران دەسەڵاتی ئەوەیان ھەیە کە سنوور دابنێن و لە بابەتی ھەمەجۆر پەیوەست بە منداڵ بڕیار بدەن. ھەرچۆنێک بێت، منداڵان و ھەرزەکارانیش مافی ئەوەیان ھەیە کە تێڕوانینیان ھەبێت و لەو بابەتانەی کە کاریگەری لەسەر ئەوان ھەیە بەشداری بکەن.

دەرفەتەکان بۆ منداڵان بۆ کارکردنە سەر ژیانی خۆیان پێویستە لەگەڵ تەمەن و پێگەیشتنیان زیاد بکات. بۆ ئەو منداڵ و ھەرزەکارانەی کە لە ژینگەیەکی ڕێزلێگیراو دەژین، ئەوا شتێکی باوە کە بواری ژیانیان لەگەڵ گەورەبوونیان بچووک بێتەوە؛ ئەمە بەتایبەت بۆ کچان ڕاستە، ئەوانەی کە ئازادییان زۆرجار بەڕادەیەکی زۆر لەگەڵ دەستپێکی سووڕی مانگانە کەم دەکرێتەوە.

دیاریکردنی سنوورەکان لەنێوان کارپێکردنی پەسندکراوی بەرپرسیارێتی باوک و دایکان و پێشێلکردنەکانی ئازادی بنەڕەتی و مافەکانی منداڵان و ھەرزەکاران دەکرێ سەخت بێت. سنووردارکردنەکانی باوک و دایکان بۆ منداڵان ھەمیشە ماقوڵ نییە. سنووردارکردنەکان لەوانەیە ببێتە ھۆی ئەوەی باوک و دایک زاڵبوون بەسەر منداڵەکانیان بە شێوەیەک بەکار بھێنن کە پێشێلی مافەکانی منداڵەکان بکات بۆ بەشداریکردن لە بڕیاردان و بڕیاردان لەبارەی ژیانی خۆیان.

منداڵان مافیان ھەیە ھەرچەندە ئەوان ھەمان سەربەخۆییان وەک گەوران نییە. مافی منداڵان بۆ بەشداریکردن لە گوزارشتی پایەی یاسایی و کۆمەڵایەتییانە لە کۆمەڵگادا. یەکێک لە بنەماکانی پەیماننامەکە لەسەر مافەکانی منداڵ ئەوەیە کە منداڵان مافی ئەوەیان ھەیە کە گوێیان لێ بگیرێت و بەشداری لەو بابەتانەدا بکەن کە کاریگەری لەسەریان ھەیە. گەورەکان پێویستە ڕەچاوی مافەکانی بەشداریکردنی منداڵان لە ھەموو بابەتەکانی پەیوەست بە مافی منداڵان بکەن.

منداڵان و ھەرزەکاران کە دەکەونە بەر چەوساندنەوە لەسە شەڕەف زۆرجار ڕێگریان لێ دەکرێت کە پەیوەندییان لەگەڵ ھاوەڵەکانیان لە ھەمان تەمەندا ھەبێت. ئەوان ھەروەھا کۆت و بەندیان بۆ دادەنرێت لەو شوێنانەدا کە ڕێیان پێدراوە سەردانی بکەن لە کاتی بەتاڵدا، ئەو پۆلانەی کە ڕێپێدراون ئامادەی بن، ئەو جلوبەرگەی کە پێویستە لەبەری بکەن.

بۆ ئەو منداڵ و ھەرزەکارانەی کە سەر بە کۆمەڵەیەکی شکستبارن، وەک کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت یان ئەوانەی وەک کۆمەڵگەی پەلکەزێڕینە (LGBTQI) ناسراون، بارودۆخەکە زۆر ئاڵۆزتر دەبێت. ئەمە دەکرێت، بۆ نمونە بەم شێوەیە بێت، کاتێک کە دەسەڵات زیاد دەکات کاتێک کە خێزانەکە لایەنی لاوازی کەسە شکستبارەکەیان بۆ دەردەکەوێت، بۆ نمونە خواستی سێکسی.

توندوتیژی

توندوتیژیی پەیوەست بە شەڕەف دەکرێ جەستەیی، دەروونی، ماددی، سێکسی، یان ڕەمزی، یان ئاوێتەی ئەم شێوە گوزارشتانە بێت.

توندوتیژیی جەستەیی

توندوتیژیی جەستەیی بەشێوەی سەرەکی لە شێوە ھەمەجۆرەکانی ئازاردان پێک دێت کە قوربانییەکە تووشی ئازار یان زیانی جەستەیی دەکەن. توندوتیژییەکە دەکرێ ئەمانە بن لەناو چەندین نمونەی تر، شەق تێھەڵدان، مست لێدان، داغکردن، قژ ڕاکێشان، و ئەوەی پێی دەوترێت ھێرشی تێزاب.
لە زەمینەی شەڕەفدا، ھەبوونی توندوتیژیی جەستەیی کە توخمە نەریتییەکانی تێدابێت وەک سەرتاشینی بەزۆر، شێواندنی ئەندامی جیاوازی جەستە، یان تێکدانی ڕووکاری قوربانی لە ڕێگای ئامرازی وەک ھێرشی تێزاب شێوەیەکی تری توخمی نەریتخوازی بریتییە لە بەکارھێنانی تەنەکانی پەیوەست بە پیسی، وەک گسک، پاژنەھەڵکێش، یان نەعل، بۆ ئەنجامدانی توندوتیژی.

مەبەستی توخمە نەریتییەکان بریتییە لە جیاکردنەوەی قوربانییەکە لە کۆمەڵگای گشتی و بەخشینی تاوانبارەکە لە بەرپرسیارێتیی ئەخلاقی بۆ کارەکانی.

توندوتیژیی دەروونی

توندوتیژیی دەروونی زۆرجار پێک دێت لە جنێودان و ناتۆرەدان، وەک سۆزانی، دواکەوتوو، بێنرخ، و نەویستراو. لەگەڵ ئەوەشدا، قوربانییەکە ژێربارە بۆ لێپرسینەوە، شێوازی جیاجیای سووکایەتی پێکردن و ڕیسواکردن، دوورەپەرێزکردنی کۆمەڵایەتی، و ھەڕەشەی سزای ھەمەجۆر.
چەندین ڕەفتاری باو ھەن کە دەکرێ وەک توندوتیژیی دەروونی پۆلێن بکرێن و لەگەڵ ڕەفتاری چەوسێنەرانەی تر بن، وەکو ئەوەی قوربانییەکە سوکایەتی پێ بکرێت یان بە ھەڕەشی سزادان کۆنتڕۆڵ بکرێت.

توندوتیژیی ماددی

توندوتیژیی ماددی، ھەروەھا بە توندوتیژیی دارایی ناسراوە، دەکرێ ھەردووکیان سنووردارکردنی تەواویان تێدا بێت، کە تێیدا قوربانییەکە ڕێگری لێدەکرێت لە بەڕێوەبردنی سەرماییەکانی خۆی، و دەستبەسەرداگرتنی دارایی. دەستبەسەرداگرتنی دارایی دەکرێ ئەوکاتە ڕوو بدات کە بکەرەکە ناچار دەکرێت بە قبوڵکردنی پارە لەبەرامبەر ئاشکرا نەکردنی شتێک بۆ خێزان یان خزمی قوربانییەکە بۆ شتێک کە کردوویەتی و شەرمەزاری دروست دەکات.

توندوتیژیی سێکسی

لە زەمینەی شەڕەفدا، لاقەکردن، سێکسکردن لەگەڵ مەحرەم، پشکنینی کچێنی، خەتەنەکردن، نەشتەرگەری پەردەی کچێنی، و گێچەڵی سێکسی نمونەکانی توندوتیژیی سێکسین. ھاوسەرگیریی منداڵ و زۆرەملێی زۆرجار بە توندوتیژیی سێکسی دەبەسترێنەوە.

توندوتیژیی سێکسی لە زەمینەی شەڕەفدا دەکرێ ئاستەنگێکی تایبەت بێ چونکە دوو لای ھەیە. سەرەڕای ڕووبەڕووبوونەوەی بەدڕەفتاریی سێکسی، قوربانیی تاوانەکە ڕووبەڕووی سزای زیاتر دەبێتەوە ئەگەر خێزان، خزم، یان کۆمەڵگاکەی بە بەدڕەفتارییەکە بزانن.

توندوتیژیی ڕەمزی

جۆری جیاوازی زیان دەگرێتەوە، وەک لەناوبردنی شتە تایبەتەکانی کەسەکە یان زیانگەیاندن بە ھاوەڵی ئاژەڵی ئەوان، ئەمانە نمونەی توندوتیژیی ڕەمزین. ئەم کردارانە زۆر جار توخمی نەریتی دەنوێنن کە لە توندوتیژیی جەستەییدا بەدی دەکرێت کە بە ناوی شەڕەف ئەنجام دەدرێت.

چەوساندنەوەی پەیوەست بە شەڕەف تاوانە

لە 1ی حوزەیرانی 2022، چەوساندنەوەی بەناوی شەڕەف لە سوید بە تاوان دانرا. چەوساندنەوە بە ناوی شەڕەف دەگەڕێتەوە بۆ چەندین کردارنی تاوانکارانەی ھەمەجۆر کە بە مەبەستی پاراستن یان گەڕاندنەوەی شەڕەفی کەسێک، خێزانێک، بنەماڵەیەک، یان کۆمەڵەیەکی ھاوشێوە ئەنجام دەدرێت. ئەگەر کەسێک چەند جۆرە تاوان و ڕەفتارێکی دیاریکراو ئەنجام بدات و کردارەکان وەک بەشێک لە پێشێلکردنی بەردەوامی سەلامەتیی قوربانییەکە بن و بە مەبەستی زیانگەیاندنی توند بەرامبەر ڕێزگرتنی خودی قوربانییەکە ئەنجام بدرێن، ئەوا ئەنجامجدەرەکە دەکرێ سزای بەسەردا بسەپێنرێت بەشێوەیەک کە لەنێوان یەک بۆ شەش ساڵ زیندانی بێت، بە دانانی ئەوەی کە تاوانەکانی بە پاڵنەری شەڕەف ئەنجام دراون.

حوکمی چەوساندنەوەی شەڕەف ھەموو تاوانەکان ناگرێتەوە. کردە تاوانکارییەکان کە چەوساندنەوەی شەڕەف پێک دەھێنن بە لیستێک لە بەشی 4، تەوەرەی 4ی حوکمی سزای یاسای تاوان کورت کراونەوە. ئەمە پەیوەستە بە پێشێلکردنی بەشەکانی 3، 4، 6 و 12ی یاسای تاوان، بەشی 5، تەوەرەکانی 1 یان 2، و تەوەرەی 24ی یاساکە (1988:688) سەبارەت بە قەدەغەکردنی پەیوەندی. بۆیەش، ئەمە لەوانەیە تاوانی وەک دەستدرێژی، ھەڕەشەی نایاسایی، گێچەڵی سێکسی، و زیانگەیاندن بە سامان، ھەروەھا پێشێلکردنی فرمانی پەیوەندی نەکردن بگرێتەوە.

تاوانی چەوساندنەوە لەسەر شەڕەف، بۆ نمونە، ئەوە دەگەیەنێت کە ئەو کەسەی کە کەسێکی تر ڕووبەڕووی بەدڕەفتاری بچووک، ھەڕەشەی نایاسایی، و زیان گەیاندن بە سامان دەکات دەکرێ ڕووبەڕووی سزای سەختتر ببێتەوە ئەگەر پاڵنەری شەڕەف لە پشت تاوانەکانەوە بێت.

تاوانە نوێیەکە پێویستە نمونەکانی پێشێلکاریی دووبارەبووە و بەسیستەمکراویش بگرێتەوە. ھەرچۆنێک بێت، توندترین تاوانەکان، وەک کوشتن، لاقەکردن، و خەتەنەکردنی مێینە، ناچنە ناو تاوانی چەوساندنەوەی لەسەر شەڕەف. ھاوشێوەی ئەوەی کە پێشێلکردنی ئارامی و پێشێلکردنی ئارامی ئافرەتان چەندە بەتوندی مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت، تاوانی توندتر پێویستە بەجیا مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت. بۆیەش، ئەنجامدەران دەکرێ دادپرسیان لەگەڵ بکرێت بۆ ھەردوو چەوساندنەوەی بە ناوی شەڕەف و لاقە کردن، لە حاڵەتی تاوانی کەم توندتر کە بە شێوەیەکی ڕێکخراو و بە پاڵنەری شەڕەف ئەنجام درابن. لە حاڵەتێکدا کە تاوانی توندتر ئەنجام درا، حوکمی باسکراوی پێشتر بۆ زیادکردنی سزا بۆ تاوانەکانی شەڕەف دەکرێ جێبەجێ بکرێت، و تێکڕای سزا دەکرێ زیاد بکرێت.

ھاوسەرگیریی زۆرەملێ و ھاوسەرگیریی منداڵ

بەپێی یاسای سویدی، ئەمە بریتییە لە زۆرکردن لە کەسێک بۆ ھاوسەرگیری یان پەیوەندیی ھاوشێوەی ھاوسەرگیری. تاوانی ھاوسەرگیریی زۆرەملێ بەوپەڕی چوار ساڵ لە زیندان سزا دەدرێت.

سەرەڕای ئەوەش، لە 1 ی حوزەیرانی 2020ەوە، ھاوسەرگیریی منداڵ لە سوید قەدەغەکراوە. بۆیەش، ھاوسەرگیری یان پەیوەندیی شێوە ھاوسەرگیریی لەگەڵ کەسێک لە خوار تەمەنی 18 ساڵی نایاساییە لە سوید، بێگوێدانە ئەوەی پەیوەندییەکە لە کوێ دروست بووە. ئەوەی تاوانەکە ئەنجام دەدات منداڵەکە نییە، بەڵکو ئەو کەسە پێگەیشتووەیە کە وادەکات یان ڕێ دەدات منداڵەکە بچێتە ناو ھاوسەرگیری یان پەیوەندیی ھاوشێوە. ھەرچۆنێک بێت ئەو کەسەی کە ھاوسەرگیری دەکات یان پلانی ئاھەنگی ھاوسەرگیری بۆ منداڵێک دادەنێت ئەوا ئەویش تاوانبارە. ھاوسەرگیریی منداڵ تاوانێکی شیاوی سزادانە بە زیندانی بۆ ئەوپەڕی چوار ساڵ.

خەتەنەکردنی مێینە

یاسای سویدی دەستکاریکردنی ئەندامی زاوزێی دەرەکیی مێینە قەدەغە دەکات کە بە مەبەستی شێواندن یان دروستکردنی گۆڕانکاری ھەمیشەیی بێت بۆ ئەندامی زاوزێی تاکی تووشبوو. جا پەیوەندی نییە کە قوربانییەکە ڕازی بێت بە ڕێکارەکە یان نا.

خەتەنەکردنی مێینە کردارێکی زیانبەخشە کە دەکرێ ببێتە ھۆی زیانی سەخت بە قوربانییەکە. ئامانجی خەتەنەکردنی مێینە کۆنتڕۆڵکردنی ئارەزووی سێکسیی کچان و ئافرەتانە لە ڕێگای بەستنەوەی ڕەگەزی ئەوان بە ئازار و ڕیسوایی. زۆر جار، ڕێوشوێنەکە بەبێ سڕکردن ئەنجام دەدرێت.

ئەمانە شێوە یان پلەی جیاجیای خەتەنەکردنن. لابردنی ھەموو یان بەشێکی میتکە یان پێستە پەردەی پێشەوەی میتکە ئەو جۆرەی خەتەنەکردن پێک دەھێنێت کە کەمتری ئامرازی پزیشکی تێدا بەکار دێت. جۆرێکی تری ئەوەیە کە لچی ئەندامی مێینە بە تەواوەتی یان بەشێکی لادەبرێت. لە جۆری سێیەمدا، کە بە دروونەوەی زێ ناسراوە، ھەموو بەشی دەرەوەی ئەندامی مێینە لادەبرێت و شانەی دەوروبەری بەیەکەوە دەدروێتەوە، و تەنھا دەرچەیەکی بچووک بۆ میز و خوێنی سووڕی مانگانە جێدەھێڵرێت.

شێوەکانی تری خەتەنەکردن شێوازی جیاجیای بڕین، ڕووشاندن، سووتاندن، یان "کونکردن" لەخۆ دەگرێت.

کچان و ئافرەتان بەگشتی تووشی خەتەنەکردنی مێینە دەبن بەر لەوەی لە ڕووی سێکسییەوە چالاک بن. لە ئەنجامدا، وا باوە کە منداڵان بەرکەوتەی ئەمە بن. ھیچ بنەمایەکی پزیشکی بۆ ئەنجامدانی خەتەنەکردنی مێینە بۆ کچان و ئافرەتان نییە.

گوزارشتەکانی تری توندوتیژی و چەوساندنەوە

توندوتیژی و چەوساندنەوەی پەیوەست بە شەڕەف دەکرێ چەندی شێوەی جیاوازی ھەبێت. سەرباری ھاوسەرگیریی زۆرەملێ و خەتەنەکردنی مێینە، چەندین شێوەی ھەمەجۆری ھەڕەشە و توندوتیژی ھەن، ھەروەھا چەندنی شێوەی چەوساندنەوەش.

ھەوڵدانی گۆڕین

بۆ کەسانی کۆمەڵگەی پەلکە زێڕینە (LGBTQI) کە لە ژینگەیەکی سومعەداردا دەژین، چەوساندنەوەی دەکرێ لە فشار خستنەسەر بێت بۆ ژیانکردن لەسەر بنەمای پێناسی جێندەری جیاواز یان ئاڕاستەی سێکسی تر جیا لەوەی کە کەسەکە لە ڕاستیدا خۆی پێ دەناسێنێت. لە ھەوڵی گۆڕیندا، خێزان یان خزمەکان لەوانەیە ھاوبەشێکی گونجاو لە ڕەگەزی بەرامبەری بۆ دیاری بکەن. ھەروەھا لەوانەیە قەدەغەکردنی کەسی شکستبار بێت لە پۆشینی جلوبەرگ بە شێوەیەکی دیاریکراو یان بەستنەوەی بە کەسانیکی دیاریکراوەوە.

گەشتی پەروەردەیی

ئەوەی پێی دەوترێت گەشتی پەروەردەیی شێوەیەکی چەوساندنەوەی پەیوەست بە شەڕەفە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی منداڵان و ھەرزەکاران کە پابەندی پێوەرەکانی خێزان یان کۆمەڵگا نین. خێزان یان کۆمەڵەی ھاوشێوەی تر ئەوە دیاری دەکەن کە ئاخۆ منداڵ یان کەسێکی لاو ئایا پێویستە، بۆ نمونە، بۆ ژیان لە وڵاتی ڕەسەنی دایک و باوک بنێردرێت بۆ ژیان لەگەڵ خزمان یان ئەندامانی تری ئەو کۆمەڵەیەی کە منداڵەکە بەپێی بەھاکانی کۆمەڵەکە منداڵ گەورە دەکەن.

قەدەغەکردنی جێھێشتن

قەدەغەکردنی جێھێشتن دەکرێ بۆ منداڵێک دەربکرێ بەوەی کە ڕێگریان لێ بکرێت لە چوونە ھەندەران و ڕووبەڕووی ھاوسەرگیریی منداڵ یان خەتەنەکردن بکرێنەوە.

ئەگەر مەترسییەکی بەرچاو ھەبێت کە منداڵێک ببرێتە دەرەوە یان سوید جێبھێڵێت بە مەبەستی چوونە ناو ھاوسەرگیری یان پەیوەندییەکی ھاوشێوەی ھاوسەرگیری یان ناچاری بکرێت بۆ خەتەنەکردن، ئەوا ئەنجومەنی خۆشگوزەرانیی کۆمەڵایەتی لەوانەیە داوای قەدەغەکردنی جێھێشتن بۆ منداڵەکە بکەن. داواکارییەکە لای دادگای کارگێڕی تۆمار دەکرێت.

لە حاڵەتە کتوپڕەکاندا، لیژنەی خۆشگوزەرانیی کۆمەڵایەتی دەکرێ قەدەغەی کاتیی گەشتکردن دەر بکات و پاشان ھەواڵ بە دادگای کارگێڕی بدات، کە بڕیار لەسەر ئەوە دەدات ئاخۆ قەدەغەکردنە دەسەپێنرێت یان نا.

ئەو قەدەغەی گەشتکردنە کە دەرکراوە پێویستە بەشێوەی بەردەوام پێداچوونەوەی بۆ بکرێت بۆ یەکلاکردنەوەی ئەوەی ئاخۆ قەدەغەکردن ھێشتا پێویستە یان نا. قەدەغەکردنی گەشتکردن پێویستە ئەو کاتە لابدرێت کە منداڵەکە چیتر لە مەترسیدا نییە.

بەپێی یاسای (1990:52) لەبارەی حوکمە تایبەتەکان لەبارەی چاودێریی ھەرزەکاران، LVU، قەدەغەکردنی جێھێشتن پێویستی بە دەستبەسەرکردن یان ھیچ ڕێکارێکی تر نییە.

بەھانەکانی پەیوەست بە شەڕەف بۆ سزای توندتر

لەوەتەی 1ی حوزەیرانی 2020، بنەمایەک لە سوید بۆ سزای زیادکراو بۆ ئەو تاوانانە ھەیە کە بە پاڵنەری شەڕەف ئەنجام دەدرێن. ئەمە بەو واتایە دێت کە لەکاتی یەکلاکردنەوەی سزای تاوانبارەکە، دادگاکان پێویستە ڕەچاوی ئەوە بکەن کە ئاخۆ پاڵنەری تاوانەکە بۆ پاراستن یان گەڕاندنەوەی شەڕەفی کەسێک، خێزانێک، بنەماڵەیەک، یان کۆمەڵێکی ھاوشێوەیە یان نا. ئەگەر پاڵنەرێکی شەڕەف ھەبێت، ئەوا ھەلومەرجێکی توندترە کە دەبێتە ھۆی سزای توندتر لەچاو ئەوەی کە لە حاڵەتێکی تری تاوانی پرسیارلێکراودا بێت.

بۆ ئەوەی دادگاکان بتوانن سزای تاوانەکە زیاد بکەن، ئەوەندە بەسە کە پاڵنەرەکانی تاوانەکە پەیوەندییان بە شەڕەفەوە ھەبێت. لە ئەنجامدا، پاراستن و گەڕاندنەوەی شەڕەف پێویست ناکات تاکە پاڵنەر یان پاڵنەری سەرەتایی بێت بۆ تاوان.

بە پێچەوانەی حوکمی زیادبوونی سزا، ناساندنی تاوانی نوێی چەوساندنەوەی شەڕەف ڕێ بە پۆلیس و داواکارانی گشتی دەدات بۆ لێکۆڵینەوە لەو تاوانانەی کە تێیدا شەڕەف وەک پاڵنەر بەشێوەی کارا بەکار ھاتووە. تاوانی تایبەت جەخت لەو پرسیارە دەکاتەوە ئاخۆ پاڵنەری شەڕەف بۆ تاوانەکان ڕەچاو کراوە یان نا، و بەڵگەنامەکراوە لە لێکۆڵینەوەکەدا یان نا.

دیپۆرتکردنەوە لە ئەنجامی تاوان

ئەو کەسەی کە تاوانەکانی پەیوەست بە شەڕەف ئەنجام دەدات ڕووبەڕووی مەترسی سزایەکی گونجاو لەگەڵ ئەو تاوانەی کە لێی بەرپرسە دەبێتەوە. بۆ ھاوسەرگیریی زۆرەملێ یان ھاوسەرگیریی منداڵ، ئەوپەڕی سزا چوار ساڵە لە زیندان. بۆ تاوانی بەھەڵەدابردنی گەشتی ھاوسەرگیریی، ئەوپەڕی سزا دوو ساڵە لە زیندان. تاوانی نوێی چەوساندنەوە لەسەر شەڕەف بەلانیکەم یەک ساڵ و ئەوپەڕی شەش ساڵ لە زیندان سزا دەدرێت. ماوەی سزا بۆ تاوانەکانی خەتەنەکردن بەپێی ئەوە دەگۆڕێت ئاخۆ تاوانێکی بچووکە، تاوانی پلەی ئاساییە، یان تاوانی سەختە. ئەوپەڕی سزا بۆ تاوانی سەخت دە ساڵە لە زیندان.

ئەگەر تاوانبار کەسێکی بیانی بێت کە لە ناوچەی ئابووری ئەوروپادا نەژیت، ئەوا لە سوید دیپۆرت دەکرێت. ئەگەر کەسەکە بە تاوانێک تۆمەتبار کە بۆ زیندان سەردەکێشێت، ئەگەری دیپۆرتکردنەوە ھەیە. کەسێکی بیانی کە بە تاوانێکی پەیوەست بە شەڕەف تۆمەتبار بێت ڕووبەڕووی مەترسی دیپۆرتکرانەوە لە سوید دەبێتەوە.

لەکاتی بڕیاردان لەسەر ئەوەی ئاخۆ کەسێکی بیانی کە تاوانێکی ئەنجام داوە پێویستە دیپۆرت بکرێتەوە یان نا، ئەوا دادگا پێویستە ڕەچاوی پەیوەندییەکانی کەسەکە بە کۆمەڵگای سویدییەوە بکات. سەرەڕای ئەوەش، لەکاتی سەپاندنی سزادا، دادگا پێویستە ڕەچاوی ئەوە بکات ئاخۆ دیپۆرتکردنەوەی کەسی تۆمەتبار لە سوید بەھۆی تاوانەکەی کاریگەری لەسەر دەبێت یان نا. ئەمە بەو واتایە دێت کە دادگا لەوانەیە سزایەک بسەپێنێت کە توندی لەوە کەمتر بێت کە بۆ تاوانەکە دانراوە ئەگەر ھەلومەرجەکان ڕێ بەوە بدەن.